दर्शनको कुरा आउछ । तब मान्छेको बिकाश क्रमलाई जान्न आबस्याक छ । किनभने मानव बिकाश क्रममा नै दर्शनको जन्म भएको हो । मानव सभ्यताको बिकाशक्रममा आएका समस्या, समय परिवर्तन, बातावरण, जन्म मृत्यु, जमिन पानि हावा बतास, जे जे उनीहरुलाई सतायो वा सजिलो बनायो । त्यसको पहिचान । गर्दै ति प्रतिको जिज्ञाशा, कौतुहल, सन्देह, दुख आश्चार्य बिश्वास र अविश्वास अन्य धेरै कारणले दर्शनको उत्पादन भएको होला भन्ने लाग्छ । सुबिधालागी गरिने कोशिस सफलता असफलतालाइ समेटेर आजको उन्नत मानव मश्तिश्कले आजको संसार बनेको छ । जीवबाट मानवमा परिणत हुदासम्म करोडौ बर्ष बितेका छन् । हिजो भन्दा आज आज भन्दा भोली उन्नत र बिकसित भैरहेको छ, यो मानव समाज । आजको मानिसले जे सोच्छ । त्यो प्राप्त गर्ने हैसियत राख्दछ । यो ब्रह्माण्डको निर्माण संगसंगै जीवको उत्त्पत्ति साथसाथै मानव विकासको क्रम सिढीलाइ पनि जान्न आबस्याक छ ।
मानवको बिकाशका क्रममा कहिले देखि सोच्न सक्ने भए त्यसको बैज्ञानिक आधारलिएर मात्रै अगाडी बढन सकिन्छ । भनेको परिवर्तनको लामो प्रक्रिया हो । अन्य जीव भन्दा फरक हुदै मान्छेका आदिम पुर्खाहरूबाट उत्पन्न भएका हुन। वैज्ञानिक प्रमाणहरूले देखाउँछ कि सबै मानिसहरू उस्तै शारीरिक र व्यवहारिक विशेषताहरू भएका समान पूर्वजहरूबाट उत्पन्न भएका थिए र बैज्ञानिक तथ्य अनुसार लगभग साठी लाख वर्षको अवधिमा विकसित भएका थिए । सबैभन्दा प्रारम्भिक परिभाषित मानव विशेषताहरू मध्ये दुई खुट्टामा हिड्ने क्षमता ४० लाख वर्ष पहिले विकसित भयो। अन्य महत्त्वपूर्ण मानव विशेषताहरू -समय संगै मानिसको मस्तिष्क अरु जीवको भन्दा बढ्दै गयो ।
मानिसको मस्तिष्कको बिकास क्रमसंगै उपकरणहरू बनाउन र प्रयोग गर्ने क्षमता र भाषाको लागि क्षमता – हालै विकसित भएको छ। मुख्य रूपमा एक लाख बर्ष अगाडी मात्र मान्छे धेरै उन्नत जटिल प्रतीकात्मक अभिव्यक्ति, कला, र विस्तृत सांस्कृतिक विविधता सहित देखा पर्यो । मानिस प्राइमेट हो । मानिस चिम्पान्जी बादर जस्तै स्तनधारी अन्य जीवबाट बिकसित भएकोले प्राइमेट भनिएको हो । भौतिक र आनुवंशिक समानताहरूले देखाउँछ कि आधुनिक मानव प्रजाति, होमो सेपियन्स, प्राइमेट प्रजातिहरूको अर्को समूह, एप्ससँग धेरै नजिकको सम्बन्ध छ।
मानिस र अफ्रिकाका ठूला बाँदरहरू – चिम्पान्जीहरू (बोनोबोस, वा तथाकथित “पिग्मी चिम्पान्जीहरू” सहित) र गोरिल्लाहरू – ८० देखि ६० लाख वर्ष पहिलेको बीचमा बाँचेका साझा पूर्वजहरू हुन । मानव पहिलो पटक अफ्रिकामा विकसित भयो, र धेरै मानव विकास त्यही महादेशमा भयो। ६० देखि २० लाख वर्ष पहिले बाँचेका प्रारम्भिक मानवहरूको जीवाश्महरू पूर्ण रूपमा अफ्रिकाबाट आएका हुन्। धेरैजसो वैज्ञानिकहरूले हाल प्रारम्भिक मानवहरूको लगभग 15 देखि 20 विभिन्न प्रजातिहरू पहिचान गरेका छन्। वैज्ञानिकहरू सबै सहमत छैनन्, तथापि, यी प्रजातिहरू कसरी सम्बन्धित छन वा कुनचाहिँ मात्र मरेका छन्। धेरै प्रारम्भिक मानव प्रजातिहरू – निश्चित रूपमा तिनीहरूमध्ये अधिकांशले – कुनै जीवित सन्तान छोडेनन्। वैज्ञानिकहरूले प्रारम्भिक मानवहरूको विशेष प्रजातिहरूलाई कसरी पहिचान गर्ने र वर्गीकरण गर्ने र प्रत्येक प्रजातिको विकास र विलुप्त हुनुमा कुन-कुन कारकहरूले प्रभाव पारे भन्ने बारेमा पनि बहस गर्छन्। प्रारम्भिक मानवहरू पहिलो पटक अफ्रिकाबाट एसियामा बसाइँ सरेका थिए सायद २०लाख बर्ष र १८ लाख वर्ष पहिले। तिनीहरू केही पछि युरोपमा प्रवेश गरे, १५ लाख बर्ष र एक लाख वर्षको बीचमा। आधुनिक मानव जातिहरूले धेरै पछि संसारका धेरै भागहरूमा आबादी गरे। उदाहरणका लागि, मानिसहरू पहिलो पटक अष्ट्रेलियामा सम्भवतः विगत 60,000 वर्ष भित्र र अमेरिकामा विगत 30,000 वर्ष वा सोभन्दा बढी समय भित्र आएका थिए । बैज्ञानिक अनुसन्धान अनुसार कृषिको सुरुवात र पहिलो सभ्यताको उदय विगत १२,००० वर्ष भित्र भएको थियो।
क्रमश :
०७/१४/२०२३