फिलो जुदेयस (Philo Judaeus) वा एलेक्जान्द्रियाका फिलो (Philo of Alexandria) एक यहूदी-यूनानी दार्शनिक थिए, जो इस्वी संवतको पहिलो शताब्दी (सन् 20 ई.पू.–सन् 50 ई.) मा एलेक्जान्द्रियामा बसोबास गर्थे। उनी यहूदी धर्मको धार्मिक परम्परालाई यूनानी दर्शन, विशेष गरी प्लेटो र स्टोइक विचारसँग एकीकृत गर्ने प्रयासका लागि प्रख्यात छन्।
फिलो जुदेयस (Philo Judaeus), जसलाई एलेक्जान्द्रियाका फिलो (Philo of Alexandria) भनेर पनि चिनिन्छ, इस्वी संवतको पहिलो शताब्दीका एक प्रख्यात यहूदी-यूनानी दार्शनिक हुन्। उनले यहूदी धर्म र यूनानी दर्शनलाई संयोजन गरेर एक अद्वितीय दार्शनिक प्रणाली तयार गरे। उनका विचारहरूले बाइबलको धार्मिक शिक्षालाई प्लेटो र स्टोइक दर्शनका सिद्धान्तहरूसँग जोड्न प्रयास गरेका थिए।
फिलोको दर्शनका प्रमुख विशेषताहरू:
१. लोगोस (Logos) को अवधारणा
फिलोको दर्शनको केन्द्रमा “लोगोस” (Logos) को अवधारणा छ। उनका अनुसार, लोगोस भगवान् र ब्रह्माण्डबीचको माध्यम हो।
- लोगोस: यो ईश्वरको ज्ञान, तर्क, र सृजनात्मक शक्ति हो। ब्रह्माण्ड लोगोसको माध्यमबाट निर्मित भएको हो।
- लोगोस भगवान् (God) को शुद्धता र अनन्तताको प्रत्यक्ष अभिव्यक्ति हो, जसले सृष्टिलाई सञ्चालन गर्छ।
२. ईश्वरको परिभाषा
फिलोले ईश्वरलाई “अनन्त र अगम्य” (Infinite and Incomprehensible) मान्थे। उनका अनुसार, ईश्वर शुद्ध र परम वास्तविकता हो, जसलाई मानव बुद्धिले प्रत्यक्ष रूपमा बुझ्न सक्दैन।
- ईश्वर अनन्त, अपरिवर्तनीय, र पूर्ण रूपमा आध्यात्मिक छ।
- मानिसहरूले ईश्वरलाई लोगोस र प्रतीकहरूको माध्यमबाट मात्र बुझ्न सक्छन्।
३. बाइबल र दर्शनको समन्वय
फिलोले यहूदी धर्मको धार्मिक ग्रन्थ (विशेष गरी तोराह) लाई यूनानी दार्शनिक दृष्टिकोणबाट व्याख्या गरे। उनले धार्मिक ग्रन्थहरूमा निहित गहिरो आध्यात्मिक र नैतिक अर्थहरू खोज्ने “आलेगोरिकल” (Allegorical) विधिको प्रयोग गरे।
- उदाहरण: आदम र हव्वाको कथा केवल ऐतिहासिक घटना होइन, तर मानिसको आत्मा र शारीरिक इच्छाहरूको प्रतीक हो।
४. दुई संसारको सिद्धान्त
फिलो प्लेटोको दुई संसारको सिद्धान्तबाट प्रभावित थिए। उनका अनुसार:
- आदर्श संसार: यह शुद्ध र ईश्वरको दिव्य योजना हो।
- भौतिक संसार: यह अस्थायी र अधूरो संसार हो, जुन आदर्श संसारको छायाँ मात्र हो।
५. आत्मा र शुद्धता
फिलोले आत्मालाई शुद्ध र दिव्य मान्थे। उनले शारीरिक इच्छा, भौतिक सम्पत्ति, र पापलाई आत्माको शुद्धतामा बाधक तत्व मान्थे।
- आत्माको मुख्य उद्देश्य ईश्वरको नजिक पुग्नु हो।
- ध्यान, प्रार्थना, र नैतिक जीवनमार्फत आत्मालाई ईश्वरसँग पुनर्मिलन गराउन सकिन्छ।
फिलोको प्रभाव
फिलोका विचारहरूले यहूदी धर्म र यूनानी दर्शनलाई मात्र होइन, प्रारम्भिक ईसाई धर्मलाई पनि गहिरो प्रभाव पारे। उनका “लोगोस” को सिद्धान्तले ख्रीष्टियन धर्मशास्त्रको विकासमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
- उनका लेखनहरूले मध्यकालीन यहूदी, ख्रीष्टियन, र इस्लामिक दर्शनमा गहिरो प्रभाव पारेका छन्।
फिलो जुदेयसले धर्म र दर्शनलाई एकीकृत गरेर आध्यात्मिकताको नयाँ दृष्टिकोण प्रस्तुत गरे, जसले मानव चेतनालाई ब्रह्माण्डीय दृष्टिमा हेर्न मद्दत पुर्यायो।
*****