बड़गद (बर) बोट,
जसलाई सामान्यतया हिन्दीमा बरगद भनिन्छ ।संस्कृतमा न्याग्रोध, बहु पाद भनिन्छ , अंग्रेजीमा Banyan Fig बनियान फिग भनिन्छ भने यसको बोटानिकल नाम फिगस बेन्घालेन्सिस (Ficus benghalensis)ले भनेर चिनिन्छ, दक्षिण एसियामा विशेष सांस्कृतिक र औषधीय महत्त्व राख्दछ। कहिले नास नहुने, भगवान शिवको बासस्थान मानिन्छ जसरि पिपल्मा बिष्णुको बास हुन्छ । यसका जरा हाँगाबाट तल झरेको हुन्छ ।
सांस्कृतिक र आध्यात्मिक महत्त्व:
- दीर्घायुको प्रतीक: बड़गदको रुखलाई धेरै संस्कृतिहरूमा, विशेष गरी हिन्दू र बौद्ध धर्ममा, अमरत्व र दीर्घायुको प्रतीक मानिन्छ।
छाँया र आश्रय: यसको ठूलो छत्राले छाँया र आश्रय प्रदान गर्दछ, जसले यसलाई गर्मी मौसममा मूल्यवान रुख बनाउँछ।
सांस्कृतिक विचार:
- पवित्रता: केही संस्कृतिहरूमा बड़गदको रुखलाई पवित्र मानिन्छ, त्यसैले यसलाई अनुचित रूपमा हानी पुर्याउनु वा प्रयोग गर्नु असम्मानजनक ठहरिन सक्छ।
- पर्यावरणीय फाइदाहरू:
- माटोको क्षय नियन्त्रण: बड़गदको विस्तारित जराले माटोको क्षयलाई रोक्न मद्दत गर्दछ।
- वासस्थान: यो विभिन्न चराचुरुङ्गी, कीरा, र साना जनावरहरूको वासस्थान प्रदान गर्दछ, जैविक विविधता कायम राख्न मद्दत गर्दछ।
गुण – गुरु रुक्ष , रस – कशाय, विर्य -शित , दोष कर्म – काफ पित्त शामक
यहाँ यसको फाइदाहरू र सम्भावित साइड इफेक्टहरूको विवरण छ :
बड़गद (बरगद) बोटका फाइदाहरू:
औषधीय प्रयोग:
- घाउ निको पार्ने: बड़गदको रुखबाट निस्कने रस घाउ र कटलाई निको पार्न प्रयोग गरिन्छ, यसको संकुचनकारी गुणका कारण।
- मधुमेह व्यवस्थापन: केहि अध्ययनहरूले देखाउँछन् कि बोक्रा र जरा रक्तचिनी स्तरलाई नियन्त्रण गर्न सहयोगी हुन सक्छ।
- सोज नियन्त्रण: पात र बोक्रामा पाइने सोज नियन्त्रण गर्ने गुणहरू सूजन कम गर्न मद्दत गर्दछ।
- मौखिक स्वास्थ्य: बड़गदको हावामा लहराएको जरालाई चपाउनुले गिजा र दाँत बलियो बनाउने विश्वास गरिन्छ।
- श्वासप्रश्वास स्वास्थ्य: रुखबाट बनेको काढा ब्रोंकाइटिस र दम जस्ता श्वासप्रश्वास समस्याहरूको उपचारमा प्रयोग गरिन्छ।
- पाचन स्वास्थ्य: बड़गदको बोक्रा परम्परागत औषधिमा पाचन समस्याहरू जस्तै झाडा पखाला र आन्द्राको खसखस (डाइसेंट्री) उपचार गर्न प्रयोग गरिन्छ।
- महिलाको श्वेत पानी बग्ने रोगलाई लाभदायी मानिन्छ ।
- बरको अङ्कुर दुधमा पकाएर खाएमा महिलालाई गर्भ धारण गर्ने शक्ति मिल्छ ।
साइड इफेक्टहरू
- एलर्जी प्रतिक्रिया: *
- छाला जलन: बड़गदको रुखको दूधिय रसले केही व्यक्तिहरूमा छाला जलन वा एलर्जी प्रतिक्रिया गराउन सक्छ।*
- श्वासप्रश्वास समस्या: दम वा श्वासप्रश्वास समस्याहरू भएका व्यक्तिहरूका लागि, फूल्दै गर्दा पराग वा रुखको वरिपरि रहनुले लक्षणहरू बिगार्न सक्छ।
- पाचन समस्या:
- अत्यधिक सेवन: बड़गदको बोटबाट बनेका अर्कहरूको अत्यधिक सेवनले (विशेष गरी अनियमित मात्रामा) पाचन समस्याहरू जस्तै वाकवाकी वा कब्जियत गराउन सक्छ।
- औषधि संगको अन्तरक्रिया:
- रक्तचिनी स्तर: बड़गदको बोटले रक्तचिनी स्तर घटाउन सक्छ, त्यसैले यसले मधुमेहको औषधिहरूसँग अन्तरक्रिया गरेर हाइपोग्लाइसेमिया (कम रक्तचिनी) गराउन सक्छ।
निष्कर्ष:
बड़गद (बरगद) बोटले विशेष गरी परम्परागत औषधिमा धेरै स्वास्थ्य फाइदाहरू दिन्छ, तर कुनै पनि प्राकृतिक औषधिको जस्तै यसलाई सावधानीपूर्वक प्रयोग गर्नु पर्छ। विशेष गरी यदि तपाईंसँग अन्तर्निहित स्वास्थ्य समस्या छन् वा औषधि सेवन गरिरहनु भएको छ भने, यसलाई औषधीय रूपमा प्रयोग गर्नु अघि स्वास्थ्य सेवा प्रदायकसँग परामर्श गर्नुहोस्।
गर्भवती महिला र दुध खुवाउने आमालाई वर्जित गरिएको छ