एपिकुरस (Epicurus) प्राचीन ग्रीसका एक महत्त्वपूर्ण दार्शनिक थिए, जो इस्वीपूर्व 341–270 को आसपास बस्थे। उनी आफ्नो “एपिकुरियनिज्म” नामक दर्शनको लागि प्रसिद्ध छन्, जसले मुख्य रूपमा सुख, आनन्द, र जीवनका साधारण आवश्यकता पूरा गर्ने तरिकाहरूमा ध्यान दिन्छ। एपिकुरसको विचार जीवनमा डर, पिडा, र अनावश्यक चिन्ताबाट मुक्त हुन केन्द्रित थियो।
जीवन र पृष्ठभूमि
- एपिकुरसको जन्म सामोस टापुमा भएको थियो।
- उनले विभिन्न ठाउँमा अध्ययन गरे र अन्ततः एथेनसमा आफ्नो विद्यालय खोले, जसलाई “गार्डेन” (The Garden) भनिन्थ्यो। यो विद्यालय सबैका लागि खुला थियो—पुरुष, महिला, र दासहरूका लागि पनि, जुन समयका लागि असामान्य कुरा थियो।
दर्शनका मुख्य सिद्धान्तहरू
- सुख जीवनको उद्देश्य हो:
- एपिकुरसका अनुसार सुख (happiness) नै जीवनको उच्चतम लक्ष्य हो। तर यो शारीरिक विलासिता होइन, तर आत्मिक शान्ति र पीडाबाट मुक्ति हो।
- उनले भने, “सच्चा सुख त्यस्तो हो जसले आत्मा र शरीर दुवैलाई शान्ति दिन्छ।”
- डर हटाउनु पर्छ:
- मृत्यु र देवताप्रति मानिसको डर जीवनमा असन्तोषको मुख्य कारण हो।
- उनले मृत्युलाई चिन्ता नगर्न सल्लाह दिए किनभने मृत्यु आएपछि हामी रहेनौं, र हामी रहँदा मृत्यु छैन।
- साधारण जीवन जिउनुहोस्:
- विलासितापूर्ण जीवन होइन, तर साधारण जीवन जिउँदा वास्तविक आनन्द प्राप्त हुन्छ।
- एक सन्तुलित जीवन, जहाँ शारीरिक र मानसिक आवश्यकता पूरा हुन्छ, सबैभन्दा राम्रो हो।
- ज्ञान र मित्रताको महत्त्व:
- ज्ञानले मानिसलाई अन्धविश्वास र डरबाट मुक्त गर्छ।
- मित्रता जीवनको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण सम्पत्ति हो, किनभने यसले समर्थन र आनन्द दिन्छ।
धर्म र देवताप्रतिको धारणा
एपिकुरस नास्तिक थिएनन्, तर उनले भने कि देवताहरू मानिसको जीवनमा हस्तक्षेप गर्दैनन्। उनले धर्मका नाममा गरिने डर र अनावश्यक बलिदानको आलोचना गरे।
मृत्युको बारेमा विचार
- उनले भने, “मृत्यु हामीलाई असर गर्दैन किनभने जबसम्म हामी जिउँदै छौं, मृत्यु आएको हुँदैन, र जब मृत्यु आउँछ, हामी रहँदैनौं।”
आलोचना र प्रभाव
एपिकुरसको विचारलाई केहीले आलोचना गरे कि उनको दर्शनले विलासितालाई प्रोत्साहन गर्छ, तर यो गलत बुझाइ हो। वास्तवमा, उनले सुखको परिभाषा शारीरिक भन्दा मानसिक शान्तिका रूपमा दिएका थिए।
एपिकुरियनिज्मले रोमन साम्राज्यका साथै आधुनिक दर्शन र विज्ञानमा ठूलो प्रभाव पारेको छ। आज पनि उनका विचारहरू व्यक्तिवादी स्वतन्त्रता, आत्म-सन्तुलन, र वैज्ञानिक दृष्टिकोणमा महत्त्वपूर्ण मानिन्छन्।
आधुनिक समयका लागि महत्व
एपिकुरसको विचार आज पनि सान्दर्भिक छ:
- व्यस्त जीवनशैलीबाट मानसिक शान्ति खोज्नेहरूका लागि।
- भौतिक वस्तुहरूको सट्टा आत्मिक सुख खोज्नेहरूका लागि।
- मृत्यु र डरबाट मुक्त जीवन जिउन प्रेरणा दिनेहरूका लागि।
एपिकुरसको दर्शनले जीवनमा सरलता, आत्मचिन्तन, र खुशीको महत्त्वलाई सधैं प्राथमिकता दिएको छ।